भारताच्या अर्थव्यवस्थेत कृषी क्षेत्र महत्त्वपूर्ण भूमिका बजावते. महाराष्ट्रातील लाखो लोकांच्या उपजीविकेचे मुख्य साधन शेती आहे. तथापि, अप्रत्याशित हवामान परिस्थिती, नैसर्गिक आपत्ती,दुष्काळ, पूर आणि इतर आपत्तीचा पीक उत्पादनावर गंभीर परिणाम होऊ शकतो आणि शेतकऱ्यांना आर्थिक नुकसान होण्याचा धोका असतो. अशा परिस्थितीत, एक विश्वासार्ह पीक विमा योजना असल्‍याने शेतकर्‍यांना आवश्यक आर्थिक सहाय्य मिळू शकते आणि अनपेक्षित नुकसानीपासून त्यांचे संरक्षण होऊ शकते. हा लेख महाराष्ट्रातील शेतकरी पीक विम्याची गरज आणि त्यातून शेतकऱ्यांना मिळणारे फायदे याबद्दल चर्चा करतो.
पीक विमा म्हणजे काय ?
पीक विमा हा एक प्रकारचा विमा पॉलिसी आहे जो शेतकऱ्यांना पिकांचे नुकसान, नैसर्गिक आपत्ती किंवा इतर कारणांमुळे होणाऱ्या नुकसानीपासून संरक्षण देतो. पिकाच्या नुकसानीमुळे झालेल्या आर्थिक नुकसानाची भरपाई करण्यासाठी विमा पॉलिसी शेतकऱ्यांना ठराविक रक्कम देते. भारत सरकारने देशभरातील शेतकऱ्यांना आर्थिक पाठबळ देण्यासाठी पीक विमा योजना सुरू केल्या आहेत. प्रधानमंत्री फसल विमा योजना / Pradhan Mantri Fasal Bima Yojana (PMFBY) हि योजना 2016 पासून सुरू करण्यात आली आहे.
प्रधानमंत्री फसल विमा योजना काय आहे ?
भारताच्या अर्थव्यवस्थेत कृषी क्षेत्र महत्त्वपूर्ण भूमिका बजावते. तथापि, दुष्काळ, पूर आणि कीटकांच्या हल्ल्यांसारख्या नैसर्गिक आपत्तींना शेती नेहमीच असुरक्षित असते, ज्यामुळे
शेतक-यांच्या आर्थिक आणि जीवनमानावर गंभीर परिणाम होतो. शेतकर्‍यांना आर्थिक सुरक्षा प्रदान करण्यासाठी, भारत सरकारने 2016 मध्ये प्रधानमंत्री फसल विमा योजना (PMFBY) लाँच केली आहे .
PMFBY ची ठळक वैशिष्ट्ये
युनिफाइड प्रीमियम दर
PMFBY योजना सर्व शेतकऱ्यांना एकसमान प्रीमियम दर देते, त्यांच्या जमिनीचा आकार आणि त्यांनी घेतलेली पिके विचारात न घेता. हे सुनिश्चित करते की शेतकऱ्यांना जास्त प्रीमियम भरावा लागणार नाही आणि ही योजना सर्वांसाठी परवडणारी आहे.
ऑनलाइन नोंदणी आणि पेमेंट
PMFBY योजनेमुळे शेतकर्‍यांना ऑनलाइन नोंदणी करता येते आणि ते त्यांचे प्रीमियम देखील ऑनलाइन भरू शकतात. यामुळे नोंदणी आणि पेमेंटची प्रक्रिया अडचणीमुक्त आणि शेतकऱ्यांसाठी अधिक सुलभ बनते.
क्रॉप कटिंग प्रयोग (सीसीई)
PMFBY /पीएमएफबीवाय अंतर्गत, विशिष्ट क्षेत्रातील वास्तविक पीक उत्पादन निर्धारित करण्यासाठी क्रॉप कटिंग एक्सपेरिमेंट्स (सीसीई) आयोजित केले जातात. यामुळे पिकांच्या नुकसानीमुळे झालेल्या वास्तविक नुकसानीचा अंदाज येण्यास मदत होते आणि शेतकऱ्यांना योग्य नुकसान भरपाई मिळण्याची खात्री होते.
दाव्यांची जलद निपटारा
PMFBY हे सुनिश्चित करते की पीक नुकसान झाल्यास शेतकऱ्यांना दाव्यांची त्वरित निपटारा मिळेल. विमा कंपन्यांना क्रॉप कटिंग एक्सपेरिमेंट (CCE) डेटा उपलब्ध झाल्यापासून दोन आठवड्यांच्या आत दावे निकाली काढायचे आहेत.
आर्थिक सुरक्षा
PMFBY शेतकऱ्यांना नैसर्गिक आपत्ती, पूर ,कीटकांचे आक्रमण किंवा इतर कोणत्याही संकटांमुळे पिकाच्या नुकसानीपासून आर्थिक सुरक्षा प्रदान करते. यामुळे शेतकर्‍यांच्या कर्जाचा बोजा कमी होण्यास मदत होते आणि ते कोणत्याही आर्थिक तणावाशिवाय शेती चालू ठेवू शकतात.
Pradhanmantri Fasal Bima Yojana 2023 : Highlights
| योजनेचे नाव | प्रधानमंत्री फसल बीमा योजना (PMFBY) |
| विभागाचे नाव | Ministry of Agriculture & Farmers’ Welfare कृषि आणि कृषक कल्याण मंत्रालय |
| योजनेची सुरुवात | 13 मई 2016 |
| लाभार्थी | भारतातील लाभार्थी शेतकरी |
| प्रीमियम की अंतिम तारीख | खरिपासाठी जुलै आणि रब्बीसाठी डिसेंबरची अंतिम तारीख. |
| विम्याची रक्कम | 20,0000/- रुपये |
| उद्देश्य | शेतकर्‍यांना पिकाशी संबंधित नुकसानीची भरपाई। |
| आवेदन की अंतिम तिथि | अर्ज करण्याची शेवटची तारीख खरीपासाठी ३१ जुलै आणि रब्बीसाठी ३१ डिसेंबर |
| श्रेणी योजना | सरकारी योजना |
| आधिकारिक वेबसाइट | https://pmfby.gov.in |
PMFBY प्रधानमंत्री फसल विमा योजनेसाठी पात्रता काय आहे ?
- PMFBY विमा २०२३ योजनेसाठी अंतर्गत अर्ज करणारी व्यक्ती भारताची स्थानिक रहिवासी असावी.
- अर्ज करणाऱ्या व्यक्तीच्या नावावर शेतजमीन असावी.
- अर्ज करणाऱ्या व्यक्तीचे बँक खाते असावे.
- अर्ज करणाऱ्या व्यक्तीकडे आधार कार्ड, पॅन कार्ड , ७/१२ आणि इतर सर्व महत्त्वाची कागदपत्रे असणे आवश्यक आहे.
- अर्ज करणाऱ्या व्यक्तीचे वय १८ वर्षांपेक्षा जास्त असावे.
शेतकऱ्याने विमा कंपनीला भरावा लागणारा प्रीमियम
| पिके | खरीप | रब्बी |
|---|---|---|
| तृणधान्ये, कडधान्ये आणि तेलबिया यासह इतर अन्नधान्य |
2% | 1.5 % |
| फलोत्पादन ,बागायती पिके आणि व्यावसायिक पिके |
5% | |
PMFBY चा शेतकऱ्यांकडून रब्बीसाठी 1.5%, खरीपासाठी 2% आणि व्यावसायिक आणि बागायती पिकांसाठी 5% प्रीमियम आहे.
पीएम प्रधानमंत्री फसल बीमा योजनेसाठी ऑनलाइन अर्ज कसा करायचा ? नावनोंदणी कशी करावी ?
जर तुम्ही कृषी कर्ज घेतले नसेल आणि तुम्हाला पीक विमा काढायचा असेल तर तुमच्याकडे दोन पर्याय आहेत. एकतर तुम्ही कोणत्याही कृषी जनसेवा केंद्रात जाऊन पीक विमा काढा किंवा स्वतः किसान pmfby पोर्टलला भेट देऊन ऑनलाइन फॉर्म भरून ऑनलाइन अर्ज करा. संपूर्ण प्रक्रियेचा तपशील खाली दिला आहे. जर तुम्हाला स्वतःला अर्ज करायचा असेल तर प्रथम तुम्हाला पीक विम्याच्या अधिकृत वेबसाइटवर जावे लागेल या संपूर्ण प्रक्रियेचा तपशील खाली दिला आहे
- प्रधानमंत्री फसल बीमा योजना ऑनलाइन अर्ज करण्यासाठी प्रथम ऑनलाइन रेजिस्ट्रेशन करा.
Link – > https://www.pmfby.gov.in/
- नंतर “फार्मर कॉर्नर” / Former Corner पर्यायावर क्लिक करा. तुमच्या समोर एक नवीन पेज येईल, आणि तुम्हाला इथे दोन पर्याय दिसतील.
- त्यानंतर तुम्हाला Guest Former / गेस्ट फार्मर पर्याय निवडावा लागेल. त्यानंतर एक फॉर्म येईल जो तुम्हाला पूर्णपणे भरावा लागेल.
- फॉर्ममध्ये जमीन आणि बँकेची माहिती भरावी लागेल
- हे सर्व तपशील काळजीपूर्वक भरून प्रीमियम भरा. अशा प्रकारे तुमच्या अर्जाची प्रक्रिया पूर्ण होईल.
-
कर्ज खातेधारक शेतकऱ्यांसाठी :
जर तुम्ही बँकेकडून कृषी कर्ज घेतले असेल. त्यामुळे बँक यापुढे जबरदस्तीने तुमचा विमा उतरवणार नाही. कारण आता हा विमा कर्जधारकांना बंधनकारक नाही. तुम्हाला दोन पर्याय दिले जातील. जर तुम्हाला घ्यायचे असेल तर तुम्हाला फॉर्ममध्ये पर्याय भरून बँकेला द्यावा लागेल. आणि जर तुम्हाला ते पूर्ण करायचे नसेल तर तुम्हाला Option Out फॉर्म द्यावा लागेल. जर तुम्ही फॉर्ममध्ये पर्याय दिला असेल, तर फॉर्म भरल्यानंतर तुम्हाला काहीही करण्याची गरज नाही. बँक स्वतः ऑनलाइन फॉर्म भरून तुमच्या कर्ज खात्यातून प्रीमियम डेबिट करेल. संपूर्ण प्रक्रिया बँकेकडूनच केली जाईल.
-
ऑप्शन आउट फॉर्म :
ऑप्शन आउट फॉर्म देऊन, तुम्ही हा विमा घेण्यास नकार देत आहात. अशा परिस्थितीत बँक तुमच्या पिकाचा विमा काढणार नाही.
बँकेकडून तुमच्या खात्यातून प्रीमियम डेबिट केला जाणार नाही. तुम्ही पर्याय निवडल्यास, भविष्यात या पिकावर होणारी कोणतीही आपत्ती किंवा इतर नुकसान तुम्हाला सहन करावे लागेल.
प्रधानमंत्री फसल बीमा योजना प्रीमियम कॅल्क्युलेटर
PMFBY च्या अधिकृत वेबसाइटला भेट दिल्यानंतर कॅल्क्युलेटर पर्याय निवडून तुम्ही सहजपणे प्रीमियमची गणना करू शकता. तुम्हाला खालील फोटोमध्ये कॅल्क्युलेटरचे सर्व तपशील भरावे लागतील. जसे – हंगाम, वर्ष, योजना, राज्य, जिल्हा आणि पीक. हे सर्व तपशील भरा आणि कॅल्क्युलेट बटण दाबा. मग तुमची प्रीमियम रक्कम तुमच्या समोर येईल
Link = > https://pmfby.gov.in/premiumCalculator
पीक नुकसानाची तक्रार कशी करावी आणि विम्याचा दावा कसा करावा ?
शेतकरी कोणतीही घटना घडल्यानंतर 72 तासांच्या आत पीक नुकसानीची तक्रार ऍप द्वारे अथवा नजीकच्या कृषी अधिकारी कडे तक्रार करू शकतात.
App Link – > https://play.google.com/store/apps/details?id=in.farmguide.farmerapp.central
जवळचा कृषी अधिकारी इथे शोधा – > https://locator.csccloud.in/
DigiClaim म्हणजे काय ? What is DigiClaim ?
DigiClaim म्हणजे डिजिटल क्लेम ( Digital Claim) या द्वारे सर्व प्रक्रिया २३ मार्च २०२३ पासून ऑनलाईन म्हणजेच डिजिटल झाली आहे. प्रधानमंत्री फसल विमा योजना #DigiClaim सह, NCI पोर्टलने शेतकऱ्यांना जलद दाव्याच्या पेमेंटचा लाभ घेणे सोपे केले आहे, ज्यामुळे कृषी क्षेत्राचा अधिक चांगला विकास होत आहे. अधिक तपशीलांसाठी pmfby.gov.in वेबसाइट वर भेट द्या.
#Digiclaim सह, शेतकऱ्यांना दाव्याच्या निकालाची वाट पाहण्याची गरज नाही. हे पोर्टल हे सुनिश्चित करते की विम्याची रक्कम शेतकऱ्यांच्या बँक खात्यात वेळेवर जमा होईल.
२३ मार्च २०२३ रोजी DigiClaim अंतर्गत राजस्थान, उत्तर प्रदेश, हिमाचल प्रदेश, छत्तीसगड, उत्तराखंड आणि हरियाणा राज्यांतील शेतकऱ्यांना १२६० करोड रुपये देण्यात आले आहे.
प्रधानमंत्री फसल विमा योजनेअंतर्गत जास्तीत जास्त किती नुकसान भरपाई मिळते ?
प्रधानमंत्री फसल विमा योजनेंतर्गत, कमाल 2 लाख रुपयांपर्यंतची भरपाई उपलब्ध आहे.
PMFBY Help Desk email
Email : help.agri-insurance@gov.in
References download pdf :
Link 1 : https://pmfby.gov.in/compendium/General/1_2_3_merged.pdf
Link 2 : https://pmfby.gov.in/pdf/Revamped%20Operational%20Guidelines_17th%20August%202020.pdf